Typografia w pracy redaktora biblioteki cyfrowej

Posted pon., 2012-09-03 10:25 by Piotr Myszkowski

Celem tego krótkiego tekstu jest podzielenie się z redaktorami bibliotek cyfrowych odpowiedzialnymi za metadane kilkoma uwagami na temat poprawności typograficznej sporządzanych przez nich opisów. Z punktu widzenia funkcjonalności metadanych nie jest to oczywiście kwestia bardzo istotna, jednak warto chyba zadbać o to, żeby opisy – poza umożliwianiem identyfikacji obiektów cyfrowych – wyglądały estetycznie i profesjonalnie. Można to osiągnąć, stosując się do kilku prostych wskazówek przedstawionych w niniejszym tekście.

Cudzysłów

Do najczęstszych błędów typograficznych – popełnianych nie tylko w opisach bibliograficznych, ale w większości tekstów publikowanych w Internecie – należy użycie niewłaściwego cudzysłowu. O ile w niektórych tekstach internetowych, nastawionych przede wszystkim na szybki przekaz informacji, można przymknąć oko na tego typu błąd, o tyle opisy bibliograficzne, za których przygotowaniem stoją fachowcy, powinny być od niego wolne.

Znak dostępny bezpośrednio z klawiatury komputera (") nie jest niestety poprawnym typograficznie cudzysłowem. Forma cudzysłowu zależy od języka, w jakim pisany jest tekst, jednak w żadnym języku nie przyjmuje on przytoczonej formy, określanej mianem „pseudocudzysłowu”, który jest „pozostałością po znakach z klawiatury maszyny do pisania”*. Prawidłowe znaki można na szczęście wywołać kombinacją klawiszy lub wkleić z wcześniej przygotowanego dokumentu. Oto kilka przykładów cudzysłowów właściwych poszczególnym językom (w nawiasie zapisano odpowiednie kombinacje klawiszy działające w systemie Windows**):

– cudzysłów polski: „ ” (alt + 0132, alt + 0148)***
– cudzysłów angielski: “ ” lub ‘ ’ (alt + 0147, alt + 0148) lub (alt + 0145, alt + 0146)
– cudzysłów francuski: « »**** (alt + 174, alt + 175)

Łącznik, pauza i półpauza

Błędem mniej rażącym, ale również dającym się łatwo wyeliminować, jest użycie w funkcji myślnika najkrótszej kreski poziomej (łącznika), podczas gdy powinien on zostać zapisany jako półpauza lub pauza (w niektórych krojach pisma pauza jest bardzo długą kreską, dlatego bezpieczniej jest używać półpauzy), łącznik jest bowiem zarezerwowany dla połączeń międzywyrazowych. Edytory tekstu często automatycznie zamieniają łącznik – jeśli zostanie on otoczony odstępami – na półpauzę, jednak formularz opisu bibliograficznego nie posiada takich udogodnień. Dlatego warto zadbać o to samemu. Tak wygląda różnica pomiędzy łącznikiem (zwanym też dywizem), półpauzą i pauzą:

łącznik - (dostępny z klawiatury)
półpauza – (alt + 0150)
pauza — (alt + 0151)

Łamanie wierszy

Kolejny problem nie dotyczy użycia niewłaściwego znaku, tylko niezwracania uwagi na sposób wyświetlania tekstu na ekranie. Różnorodność sprzętu, oprogramowania i indywidualnych ustawień powodują, że tekst nie wyświetla się tak samo na ekranach wszystkich użytkowników. Dlatego należy przygotować go tak, aby zminimalizować możliwość wystąpienia nieestetycznych efektów, do których należy pozostawienie na końcu wiersza jednoliterowych spójników czy przyimków oraz przerzucanie do kolejnej linii kończących tekst pojedynczych cyfr (np. określających numer czasopisma) lub jednoliterowych skrótów (np. „r.”). Można tego uniknąć, używając tzw. spacji nierozdzielającej (alt + 0160), która wstawiona PO spójniku czy przyimku przyłącza go do następnego wyrazu, a wstawiona PRZED kończącą tekst cyfrą (lub kończącym go skrótem) przyłącza ją (lub go) do wyrazu poprzedzającego. Zabiegi te sprawiają, że kiedy problematyczne elementy tekstu pojawiają się na granicy wiersza, zostają wyświetlone poprawnie.

Omówione przykłady nie wyczerpują oczywiście problematyki poprawności typograficznej, a jedynie wskazują na najczęściej obserwowane zjawiska. Opisane zagadnienia to w zasadzie drobiazgi, jednak te kilka uwag na ich temat może się przydać komuś, kto chciałby robić to, co robi, najlepiej, jak to możliwe.

* R. Bringhurst, Elementarz stylu w typografii. Przeł. Dorota Dziewońska. D2D.PL. Kraków 2008, s. 348.
** Skróty te są poprawnie interpretowane przez najpopularniejszy w Polsce system do budowy bibliotek cyfrowych, czyli dLibrę.
*** Alt w tak zapisanej kombinacji to zawsze lewy klawisz alt – cyfry należy wprowadzać z klawiatury numerycznej, trzymając wciśnięty tenże klawisz.
**** Znaków tych nie należy zapisywać jako podwójny nawias ostrokątny (<< >>).